به گزارش
سرویس فرهنگ و جامعه عصر امروز امام حسین (ع) مظهر حق و حقیقت، عدالت و آزادگی است، امروز در سرتا سر نقاط جهان مفهوم عدالت و آزادگی با نام سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) گره خورده است، این روزها بیش از هر زمان دیگری نسخه سعادت بشر را پیروی از راه و روش شهید کربلا عنوان می کنند، راهی که می تواند یک الگوی جهانی بی بدیل برای نهضت مقاومت در مبارزه با ظالمان و ستمگران باشد.
در همین زمینه حجت الاسلام «محمدرضا جباری»، مدير گروه تاريخ موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) و استاد مراكز تخصصي تاريخ و حوزه علميه، دانشگاه باقر العلوم و جامعه المصطفي پیرامون مفاهیم آزادی و آزادگی و عزت حسینی با ما به بحث و گفتگو پرداخته است. این گفتگو را پیش رو دارید.
*آزادی و آزادگی در دین اسلام چه جایگاهی دارد؟ در ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که میان آزادی با آزادگی به لحاظ معنایی و محتوایی تفاوتی عمیق وجود دارد زیرا آزادی به معنای دست کشیدن و رها شدن از قید و بندهای زندگی و اسارت هاست اما آزادگی یعنی رهایی از نفس، بی تردید کسی که در ظاهر آزاد و رهاست اما درگیر قید و بندهای نفسانی خویش است و اسب سرکش نفس او را هر لحظه به هر سویی می کشاند، آزاد است اما آزاده نیست و آزادگی ندارد. در دین اسلام آزادگی از اهمیت بالایی برخوردار است، همان طور که می دانید امام حسین (ع) به عنوان سرور آزادگان جهان فرمودند: «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید»، این جمله نشان می دهد که انسان می تواند فارغ از خوب یا بد بودن به مفهوم آزادگی و آزاده بودن، باور و اعتقاد قلبی داشته و به آن پایبند باشد. در واقع آزاده یعنی کسی که به مفاهیم و قوانین اخلاقی احترام می گذارد و آنها را رعایت می کند.
*این مفهوم در جوامع غربی چگونه تعریف و تفسیر می شود؟ مفاهیم آزادگی در دین اسلام با آزادی در غرب تفاوتی آشکار دارد زیرا در غرب این مفهوم اساسا متناقض و نامشخص است به طوری که برلين به عنوان یکی از اندیشمندان غربی مي‌گويد: «معناي مثبت آزادي ازخواست فرد براي خود مختاري برمي‌خيزد. آرزوي من اين است كه زندگي و تصميمات‌من متكي بر خودم باشد نه بر نيروهاي خارج از من. مي‌خواهم ابزار ارادة خودم باشم نه‌ارادة ديگران. مي‌خواهم كارگزار باشم نه كار پذير و به موجب دلايل و اهداف آگاهانه‌اي‌عمل كنم كه از آن‌ِ خود من است نه به موجب عواملي كه از خارج بر من اثر مي‌گذارد.مي‌خواهم كسي باشم نه هيچ كس، كارگزار و تصميم گيرنده باشم نه اين كه برايم تصميم‌بگيرند. خود گردان باشم نه اين كه ديگران با من چنان رفتار كنند كه گويي شي‌ء ياحيوانم يا برده‌اي عاجز از ايفاي نقش انساني خود؛ يعني اين‌كه بتوانم اهداف و شيوه‌هاي‌رسيدن به آنها را در ذهن خود تصور كنم. اين دست كم بخشي از معناي عقلاني بودن‌انسان است«.
در همین حال امام خمینی (ره) در بیان مفهوم آزادی می فرمایند: «شما اگر چنانچه به احكام اسلام اعتقاد داريد اين احكام اسلام است. اسلام، انسان را آزاد قرار داده است. انسان را مسلط بر خودش و مالش و بر جانش و بر نواميسش‌ساخته است و مي‌گويد هر انساني در مسكن آزاد است، در مشروب و مأكول، آنچه خلاف‌قوانين الهيه نباشد، آزاد است. در مشي آزاد است. حكم اسلام است كه اگر كسي به منزل‌كسي حمله برد براي آن كس كه مورد حمله واقع شده است كشتن حمله كننده جايزاست« لذا در دین اسلام مفهوم آزادی و آزادگی یعنی رهایی از قیود نفسانی اما مطابق تعاریف برخی ادیان و جوامع غربی، آزادی یعنی رهایی از قوانینی که از سوی خداوند تبیین شده در واقع آزادی برای آنان یعنی اینکه رها باشند تا بتوانند گاهی بر مبنای نفسانیات و شهوات خود و احساسات درونی شان عمل کنند ولی در دین اسلام چنین مفهومی ندارد.
آزادی و آزادگی در اندیشه حسینی یعنی نفی سازش با ستمگران جهان انسان ها آزاد هستند اما آیا این آزادی باید باعث شود تا ما به حقوق دیگران تجاوز کرده و به عده ای ستم کنیم؟ یا دیگران را مورد آزار قرار دهیم؟ خیر طبعا آزادی به این معنا نیست. انسانی که آزاده است و آزادگی دارد به قوانین اخلاقی پایبند است و به دیگران ستم نمی کند. همچنین باید گفت، مطابق دین اسلام و اندیشه امام حسین (ع)، آزادی و آزادگی به معنای نفی سازش و صلح و دوستی با ستمگران و ظالمان است.
*جنس عزت امام حسین (ع) و یارانش از چه جنسی بود؟ قطعا جنس عزت خواهی امام حسین (ع) از جنس حق و عدالت بوده است، ایشان به هیچ وجه تحت سلطه دشمن درنمی آید و عزت و بزرگی را به این می داند که در مقابل خلافت یزدی ایستادگی کنی. آن حضرت می فرمایند: «مرگ با عزت، زندگی جاوید است و زندگی با ذلّت و همراه با ظالمین چیزی جز مرگ نیست». عزت آنقدر برای حضرت مهم است که هیچ بهانه ای را برای پذیرش ذلت قبول نمی کند. عزت از دیدگاه شهید کربلا یعنی تحت هیچ شرایطی زیربار ظلم و ستم قدرت های جهان نرویم و هرجا شاهد بودیم که ستمگران بر مظلومان ستم می کنند، مقابلشان بایستیم و نگذاریم ملت های مظلوم زیرپای قدرت های ظالم، له شوند. اما اگر سکوت کنیم و دست روی دست بگذاریم یعنی مسیر ذلت و خواری را برگزیده ایم، آنچه که امام حسین (ع) از ما می خواهد این است که در برابر ستمگران قد علم کرده و نگذاریم حقوق ستمدیدگان را ضایع و تباه سازند، این کار عزتی از جنس عزت سرور و سالار شهیدان است.
مطابق دیدگاه ایشان اگر آدمی از دایره حق و عدالت خارج شود، راه ذلت پذیری را انتخاب کرده است. این امام بزرگوار می فرمایند: «ما الامام الّا العامل بالکتاب والآخذ بالقسط والدائن بالحق و الخابس نفسه علی ذات الله؛ به جان خودم سوگند ، امام و پیشوا نیست ، مگر کسی که به قرآن عمل کند ، راه قسط و عدل را در پیش گیرد و تابع حق باشد وخود را در راه رضای خدا وقف سازد».لذا از سخن ایشان می توان می فهمید که عدالت و برپایی حق از مهمترین خصیصه های رهبر و مدیر جامعه اسلامی است و اگر رهبری این ویژگی ها را داشته باشد، موجبات عزتمندی و اقتدار جامعه را فراهم می سازد و دیگر نمی تواند در برابر حاکمان جبار و ظالم سکوت کند زیرا اگر سکوت کند یعنی از مسیر عزت جدا شده است.
* به اعتقاد شما حرکت امام حسین(ع) چه سمت و سویی داشت که عزتمندانه و شرافتمدار بود؟ حرکت امام حسین (ع) در راستای اقامه حق و حقیقت و اعتلای کلمه الله انجام گرفت و شعار و ماهیت این حرکت چیزی جز حق و عدالت نبود در واقع این حرکت به منظور احیای اسلام راستین انجام گرفت. چنین حرکتی ویژگی مادی و دنیوی ندارد و تا همیشه زنده است. حرکتی که با امور دنیوی و مادی بیگانه است و در مسیر اعتلای ارزش ها انجام می گیرد، قطعا عزتمندانه و شرافتمندانه است و می تواند امروز در میان کشورها و ملت های مختلف جهان این مسئله مدنظر قرار گیرد. حرکت شهید کربلا همراه با عزت و شرافت بود زیرا این امام بصیرت داشتند بنابراین امروز نیز اگر افرادی می خواهند با عزت و شرافت در مسیر امام شهید حرکت کنند باید بصیرت داشته باشند تا فریب نخورده و در جبهه باطل قرار نگیرند.
*عزت حسینی در جامعه امروز ما چگونه بروز می کند و ظهور یافته است؟ نمونه بارز عزت حسینی را در روحیه مومنینی مشاهده می کنیم که صبر، استقامت، مقاومت و ایمانی راسخ دارند. اکنون نظام اسلامی هم با تکیه بر عزت و غیرت حسینی یک تنه در برابر قدرت های استکباری و زورگوی جهان ایستاده و توانسته در فضای سیاسی دنیا که هیچ دولت و ملتی جرائت نه گفتن به قدرت های پوشالی را ندارد، نه بگوید و در مقابل ظلم و ستم آنها بایستد. هیچ تردیدی نیست که نظام ما و مردم ما این روحیه را از امام حسین (ع) و واقعه عاشورا الگو گرفته اند. امروز نیز همانند زمان امام حسین (ع) مفهوم عزت حسینی با میزان مبارزه و ایستادگی در برابر دشمنان و قدرت های جهان معنا می شود. امام حسین(ع) به خاطر روحیه عزتمندانه ای که داشتند، ظلم ستیز بودند و شعار هیهات من الذله را سر دادند، امروز نیز این شعار سرلوحه بسیاری از ملت های جهان قرار گرفته است.
تاریخچه پیاده روی اربعین
*پیاده روی اربعین اولین بار در طول تاریخ چگونه اتفاق افتاد و چگونه تا به امروز ادامه پیدا کرده است؟ در طول تاریخ پیاده روی اربعین در میان مردم عراق و کسانی که ساکن نجف بودند، مسئله و سنتی مرسوم بوده است، در واقع شیعیان، علما و طلبه های نجف پیاده روی اربعین را به عنوان یک سنت و رسم نیکو و حسنه انجام می دادند اما نه به گستردگی امروز زیرا در شرایط فعلی، این مسئله بعد از سقوط صدام و به برکت انقلاب اسلامی و فضایی که ایجاد شد، پررنگ تر از گذشته ادامه پیدا کرده است.
نقل است از ائمه اطهار (ع) که زیارت اربعین یکی از 5 علامت فرد مؤمن است که طبعا پیاده روی اربعین و حرکت برای زیارت بارگاه امام حسین (ع) یکی از نشانه های افراد مومن است.
به طور کلی همه ما با اطلاعات تاریخی که داریم، می دانیم «جابر بن عبدالله»، به عنوان نخستین زائر کربلای معلی شناخته می شود و پیاده روی اربعین در زمان ائمه معصومین(ع) انجام گرفته است، بنابراین این موضوع یکدفعه در شرایط امروز شکل نگرفته بلکه عقبه و پیشینه دارد، لذا اگر بخواهیم به صورت دقیق تر به این موضوع ورود پیدا کنیم، باید بگوییم که مطابق برخی از روایات تاریخی، زیارت کربلای معلی آن هم با پای پیاده در دوران «شیخ انصاری» مرسوم و باب شده است، هرچند که بعد از مدتی این سنت همانند گذشته رونق نداشت تا اینکه فردی به نام «شیخ میرزا حسین نوری» مجددا کاری کردند تا این سنت پسندیده و نیکو اجراء شود.
گفته می شود، شیخ حسن نوری 3 روز از نجف تا کربلا را در روز عید قربان پیاده طی می کند. پس از آن فردی به نام «محدث نوری» این پیاده روی را هر سال انجام داد. در واقع می خواهم به این مسئله برسم که این کار بعدها توسط مراجع و طلاب و علما ادامه پیدا کرد و امروز اهمیت انجام آن برا همگان بیشتر روشن شده است.
پیاده روی اربعین بهترین زمان برای شناساندن شخصیت شهید کربلا به جهانیان است
*آیا در روایت ها و احادیث هم به مسئله پیاده روی اربعین اشاره شده است؟ بله روایتی از امام صادق (ع) وجود دارد که نشانگر اهمیت بالای پیاده روی اربعین است، ایشان می فرمایند: «کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمىدارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مىفرماید و یک درجه مرتبهاش را بالا می برد، وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مىفرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مىگویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد».
پیاده روی اربعین بهترین زمان برای شناساندن هرچه بیشتر شخصیت امام حسین (ع) به همه مردم جهان است، در روایت ها آمده است که امام زمان (عج) وقتی ظهور می کنند، خود را به واسطه امام حسین (ع) معرفی می نمایند لذا ما امروز وظیفه داریم تا از همین راه پیاده روی اربعین و حرکت های مشابه شهید کربلا را به جهانیان بیش از بیش بشناسانیم.
